प्रस्तावना
Pot Hissa Nakasha : मित्रांनो, महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी एक अतिशय महत्त्वाची अपडेट आहे. २८ एप्रिल २०२५ रोजी राज्य शासनाने एक नवीन अधिनियम जारी केला आहे. या अधिनियमानुसार, आता पोटहिस्सा जमीन (sub-division land) खरेदी करताना पोट हिस्स्याचा नकाशा (sub-plot map) जोडणं अनिवार्य (mandatory) करण्यात आलं आहे. हा निर्णय भांडणं, कोर्ट केस आणि वादविवाद टाळण्यासाठी घेण्यात आला आहे.
पोटहिस्सा म्हणजे काय? | Pot Hissa Nakasha
“पोटहिस्सा” म्हणजे एखाद्या मोठ्या गट नंबर (survey number) मधून वाटणी करून तयार केलेला छोटा भाग. ही जमीन अनेकदा कागदोपत्री वेगळी नोंदवलेली नसते. त्यामुळे विक्री-विकत घेताना किंवा नंतर मालकीचा वाद निर्माण होतो.
Chondi Cabinet बैठक: कर्जमाफीपासून ते औद्योगिक विकासापर्यंत कोणते निर्णय होणार?
काय आहे नवीन नियम?
२८ एप्रिल २०२५ रोजी जारी करण्यात आलेल्या भाग चार (Part IV-C) च्या राजपत्रात (official gazette) म्हटलं आहे की:
“पुढील काळात जेव्हा कोणी पोटहिस्सा जमीन खरेदी करेल, तेव्हा त्या व्यवहारासाठी ‘पोट हिस्स्याचा नकाशा’ रजिस्ट्रेशन दस्तऐवजात जोडणं बंधनकारक आहे.”
कशामुळे आला हा बदल? | Pot Hissa Nakasha
🔹 पूर्वी काय घडत होतं?
शेतकरी मोठ्या गट नंबरमधून जमीन विकत घेत.
पण त्याचा नेमका भाग, दिशा, आकार – काहीही स्पष्ट नसायचं.
नकाशा नसल्यामुळे, दोन खरेदीदारांमध्ये वाद निर्माण व्हायचे.
अनेक प्रकरणं कोर्टात गेली, आणि वेळ, पैसा आणि मानसिक त्रास वाढला.
🔹 सध्याची स्थिती
महाराष्ट्रात सध्या मूळ गट नंबरचे नकाशे उपलब्ध आहेत.
पण पोटहिस्सा (sub-division) नकाशे नाहीत.
त्यामुळे सरकारनं हा नियम लागू केला आहे, जिथे नकाशा आधी तयार करूनच रजिस्ट्रेशन करता येईल.
कर्नाटकचा अनुभव काय सांगतो?
कर्नाटकमध्ये २००२ पासूनच पोटहिस्सा नकाशा संकल्पना लागू आहे. तिथे:
प्रत्येक जमीन व्यवहारासाठी sub-plot map जोडावा लागतो.
त्यामुळे कोणती जमीन कुणाची हे स्पष्ट राहतं.
कोर्टकेसेस कमी झाल्यात आणि शेतकऱ्यांचा फायदा झाला आहे.
अडचणी काय असू शकतात?
1. मनुष्यबळाची कमतरता
सध्या महसूल विभागाकडे नकाशा तयार करणारे कर्मचारी पुरेसे नाहीत.
2. नकाशे अद्याप तयार नाहीत
पोट हिस्स्याचे बहुतांश नकाशे उपलब्ध नाहीत. त्यामुळे रजिस्ट्रेशन प्रक्रियेवर परिणाम होईल.
3. व्यवहार अडकेल
जे शेतकरी जमीन विकत घेण्याच्या प्रक्रियेत आहेत, त्यांना थांबावं लागू शकतं.
✅ फायदे काय असतील? | Pot Hissa Nakasha
✔️ पारदर्शक व्यवहार
विकत घेतलेली जमीन नेमकी कुठे आहे हे नकाशावर दिसेल.
✔️ वादविवाद टाळता येतील
पुढे कुणीही तुमच्या जमिनीवर दावा करू शकणार नाही.
✔️ कोर्ट केस टळतील
मालकी हक्क स्पष्ट असल्यामुळे न्यायालयीन प्रक्रिया कमी होतील.
हा नियम कुठे पाहावा?
तुम्ही हा संपूर्ण अधिनियम आणि राजपत्र ई-गॅझेट पोर्टलवर पाहू शकता:
👉 https://egazette.maharashtra.gov.in
तिथे २८ एप्रिल २०२५ – भाग चार ‘क’ असाधारण गॅझेट असा सर्च करा.
Pik Vima Bharpai : सुधारित पीकविमा योजना खरिप २०२५ पासून राबविण्यास मान्यता
निष्कर्ष – Pot Hissa Nakasha
शेतकरी मित्रांनो, हा निर्णय तुमच्या फायद्यासाठी घेतलेला आहे. हो, सुरुवातीला थोड्या अडचणी येतील. पण लांब पल्याचा विचार केला तर हा बदल शेतकऱ्यांच्या हक्कांचं संरक्षण करेल.
जमीन खरेदी करताना नकाशा जोडणं ही आता गरज आहे – आणि तीच तुमचं भविष्यात रक्षण करणार आहे.
📞 महत्त्वाची टीप
तुम्ही जमीन खरेदीचा व्यवहार करत असाल, तर:
तहसील ऑफिस किंवा महसूल विभागात चौकशी करा.
तुमच्या प्लॉटचा नकाशा तयार करून घ्या.
रजिस्ट्रेशन करताना नकाशा संलग्न करा ( Pot Hissa Nakasha ) .