Planting summer okra : उन्हाळी भेंडी लागवड ही भारतातील शेतकऱ्यांमध्ये एक लोकप्रिय व फायदेशीर शेती पद्धती आहे. भेंडीचे पोषणमूल्य, बाजारातील मागणी, आणि कमी कालावधीत उत्पादन देणारे पीक म्हणून याला विशेष महत्त्व आहे. योग्य वाणांची निवड, आधुनिक तंत्रज्ञानाचा उपयोग, आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून लागवड केल्यास उन्हाळ्यात भेंडीचे उत्पन्न दुप्पट करता येते.
भेंडी लागवडीची ओळख
भेंडी (लेडीफिंगर) भारतातील प्रमुख भाजीपाला पिकांपैकी एक आहे. तिला “भाजीची राणी” म्हणून ओळखले जाते. विशेषतः उन्हाळ्यात लागवड केल्यास भेंडी शेतकऱ्यांसाठी अधिक नफा देणारी ठरते. महाराष्ट्र, गुजरात, उत्तर प्रदेश, आणि तामिळनाडू या राज्यांमध्ये भेंडी मोठ्या प्रमाणावर लागवड केली जाते.
उन्हाळी भेंडी का निवडावी?
- जलद वाढ व लवकर उत्पादन: उन्हाळ्यात भेंडीची वाढ जलद होते आणि 45-55 दिवसांत पीक काढणीसाठी तयार होते.
- जास्त मागणी व चांगला बाजारभाव: उन्हाळ्यात भाजीपाला कमी प्रमाणात उपलब्ध असतो, त्यामुळे भेंडीला बाजारात चांगला भाव मिळतो.
- कीटक व रोगांचे कमी प्रमाण: उन्हाळ्यात कमी आर्द्रतेमुळे कीटकांचा प्रादुर्भाव कमी होतो.
- उत्तम पोषणमूल्य: भेंडीमध्ये फायबर, व्हिटॅमिन्स, आणि खनिजे असल्यामुळे ती आरोग्यासाठी उपयुक्त आहे, त्यामुळे ग्राहकांची नेहमीच मागणी असते.
भेंडीच्या प्रमुख जाती आणि त्यांची वैशिष्ट्ये
1. पुसा A-4
- विकसन: भारतीय कृषी संशोधन संस्था, नवी दिल्ली.
- वैशिष्ट्ये:
- पिएट्रो येलो व्हेन मोझॅक विषाणूला प्रतिरोधक.
- गडद हिरवी, गुळगुळीत, 12-15 सेमी लांब फळे.
- उत्पादन: उन्हाळ्यात 10 टन/हेक्टर, खरीप हंगामात 15 टन/हेक्टर.
2. परभणी क्रांती
- विकसन: मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी.
- वैशिष्ट्ये:
- रोगप्रतिकारक.
- फळे 15-18 सेमी लांब व सरळ.
- उत्पादन: 9-12 टन/हेक्टर.
3. अर्का अनामिका
- विकसन: इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ हॉर्टिकल्चरल रिसर्च, बंगलोर.
- वैशिष्ट्ये:
- पिवळ्या मोजॅक विषाणूला प्रतिरोधक.
- गडद हिरवी, पट्टेदार फळे.
- उत्पादन: 12-15 टन/हेक्टर.
4. पंजाब-7
- विकसन: पंजाब कृषी विद्यापीठ, लुधियाना.
- वैशिष्ट्ये:
- मध्यम आकाराची हिरवी फळे.
- उत्पादन: 8-12 टन/हेक्टर.
5. हिसार सुधारित भेंडी
- विकसन: चौधरी चरणसिंग हरियाणा कृषी विद्यापीठ, हिसार.
- वैशिष्ट्ये:
- लवकर काढणीसाठी तयार होते (46-47 दिवस).
- उन्हाळा व पावसाळ्यातही लागवड योग्य.
- उत्पादन: 12-13 टन/हेक्टर.
उन्हाळी भेंडी लागवडीचे फायदे
- पीक जलद तयार होते, त्यामुळे कमी कालावधीत नफा मिळतो.
- कमी कीटकांचा प्रादुर्भाव, यामुळे उत्पादनाची गुणवत्ता टिकते.
- उन्हाळ्यात कमी भाजीपाला उपलब्ध असल्याने मागणी जास्त असते.
- नियमित काढणी केल्यास उत्पादनाचा कालावधी वाढतो.
उन्हाळी भेंडी लागवडीसाठी पद्धती आणि तंत्र
1. मातीची निवड व तयारी
- मध्यम काळी, वालुकामय, किंवा निचऱ्याची जमीन योग्य.
- मातीचे pH मूल्य 6.0 ते 7.5 असावे.
- लागवडीपूर्वी 1-2 नांगरट करून शेणखत व गांडूळखत मिसळा.
2. बियाण्यांची निवड व प्रक्रिया
- उच्च दर्जाच्या वाणांची निवड करा.
- बियाण्यांना कार्बेन्डाझिम किंवा थायरम यासारख्या फंगीसाइडने प्रक्रिया करा.
3. पेरणीची वेळ व अंतर
- उन्हाळी भेंडी पेरणीसाठी योग्य काळ: मार्च ते एप्रिल.
- दोन ओळींमधील अंतर: 45-60 सेमी.
- दोन रोपांमधील अंतर: 20-25 सेमी.
4. पाणी व्यवस्थापन
- आठवड्यातून दोन वेळा ठिबक सिंचन पद्धतीने पाणी द्या.
- जास्त पाणी साचल्यास मुळे कुजतात.
5. सेंद्रिय खत व रासायनिक खतांचा वापर
- जैविक खत: कंपोस्ट, शेणखत, गांडूळ खत.
- रासायनिक खत:
- पेरणीपूर्वी: DAP 50 किग्र./हेक्टर.
- 20-25 दिवसांनी: युरिया 20 किग्र./हेक्टर.
6. रोग व कीड व्यवस्थापन
- प्रमुख कीड: मावा, पांढऱ्या माश्या, फळमाशी.
- उपाय: निंबोळी अर्क, किंवा जैविक कीटकनाशकांचा फवारा.
- प्रमुख रोग: येलो व्हेन मोझॅक.
- उपाय: रोगप्रतिकारक वाणांची लागवड आणि वेळेवर फवारणी.
7. काढणी व विक्री
- पेरणीनंतर 45-55 दिवसांनी काढणीस सुरुवात होते.
- 2-3 दिवसांच्या अंतराने फळे काढल्याने उच्च गुणवत्ता टिकते.
- उत्पादन विक्रीसाठी घाऊक बाजारपेठ, स्थानिक बाजार, किंवा थेट ग्राहकांपर्यंत पोहोचवा.
उत्पादन वाढवण्यासाठी टिप्स
- अंतरलागत पद्धत: इतर पिकांसोबत भेंडी लावल्याने उत्पादन वाढते.
- जैविक शेतीचा अवलंब: खतांमध्ये सेंद्रिय घटकांचा समावेश केल्याने मातीची सुपीकता टिकते.
- वाढीचे निरीक्षण: वेळोवेळी झाडांचे निरीक्षण करून रोग-कीड नियंत्रण करा.
भेंडी लागवडीसाठी हवामान
- तापमान: 25-35°C सर्वोत्तम.
- पर्जन्यमान: मध्यम आर्द्रता आवश्यक; अतिवृष्टी टाळा.
- सूर्यप्रकाश: पीक जोमाने वाढण्यासाठी पुरेसा सूर्यप्रकाश आवश्यक.
निष्कर्ष
उन्हाळी भेंडी लागवड शेतकऱ्यांसाठी अधिक नफा मिळवून देणारी शेती पद्धत आहे. पुसा A-4, परभणी क्रांती, आणि अर्का अनामिका यांसारख्या जाती लागवडीसाठी योग्य आहेत. योग्य पद्धतीने लागवड, खत व्यवस्थापन, आणि किडींचे नियंत्रण केल्यास अधिक उत्पादन आणि नफा मिळतो.
FAQ: उन्हाळी भेंडी लागवड
प्रश्न 1: उन्हाळी भेंडीची पेरणी कधी करावी?
उत्तर: मार्च ते एप्रिल दरम्यान पेरणी करावी.
प्रश्न 2: भेंडी पिकाला कोणते खत वापरावे?
उत्तर: कंपोस्ट, DAP, आणि युरियाचा संतुलित वापर करावा.
प्रश्न 3: भेंडीला कोणते तापमान योग्य आहे?
उत्तर: 25-35°C तापमान भेंडीच्या वाढीसाठी योग्य आहे.
**प्र
श्न 4:** प्रति हेक्टरी भेंडी पिकातून किती उत्पादन होऊ शकते?
उत्तर: वाणानुसार 8-15 टन/हेक्टर उत्पादन मिळते.
प्रश्न 5: येलो व्हेन मोझॅक रोग कसा टाळावा?
उत्तर: रोगप्रतिकारक वाण निवडा व वेळोवेळी जैविक कीटकनाशकांचा फवारा करा.